Koca Ragıp Paşa’nın Hayatı (1698-1763)

Koca Ragıp Paşa (1698-1763), Osmanlı İmparatorluğu’nda önemli bir devlet adamı, şair, bilgin ve tarihçiydi. Gerçek adı Mehmet’ti, ancak Ragıp mahlasını kullanarak Mehmet Ragıp ve Koca Ragıp Paşa olarak da anılır. İstanbul’da doğdu ve eğitim hayatı boyunca Farsça, sülüs ve nesih gibi alanlarda ustalaştı. 1722’de Osmanlı-İran savaşı nedeniyle devlet hizmet etmeye başladı ve kariyer boyunca birçok farklı görevde bulundu.

Mehmet Ragıp, görevlerindeki başarı sayesinde, 1739’da Rusya ile Belgrat Antlaşması’nın imzalanmasında Osmanlı Devleti bilgilerinde yer verilen ürünler sağlandı. Bu başarı ona Reisülküttap (Dışişleri Bakanı) görevi kazandırdı. Daha sonra Mısır Valisi olarak atanarak Halep, Rakka ve Seyda gibi büyük şehirlerde valilik görevinde bulundu.

1757’de Sultan III. Osman’ın sadrazamı olarak atanarak sadarete yükseldi ve Sultan III. Mustafa döneminde de bu görevi sürdürdü. 1761’de bütçe gelirlerini denetledi ve yıllar sonra ilk defa gelirlerin giderleri aştığı görüldü. Bu başarıyla Sultan III. Mustafa’nın takdirini kazandı ve Saliha Sultan ile evlendirildi.

Ragıp Paşa, sadrazam olarak görev yaptığı dönemde askeri, mali, eğitim ve ticaret alanlarında reformlar gerçekleştirdi. İstanbul’un şehircilik anlayışına önemli katkılarda bulunan ve Macar mühendisi Reben ile şehrin sonu haritalarını çizdi. Ayrıca büyük ticaret hanları ve erzak depoları inşa ettirdi.

Laleli Külliyesi’nin konutu 1760’ta attırdı ve inşaat sırasında çıkan toprakla Yenikapı-Kumkapı arasındaki sahil bölgesini doldurarak, Ermenilere tahsis edip yeni bir yerleşim alanı oluşturdu. Hayatının son döneminde İstanbul Koska’da bir külliye yaptırdı.

Ragıp Paşa, devlet adamı görevlilerinin yanı sıra hukuk bilgisi, şairliği ve sohbetleriyle de Osmanlı barındırdığı önemli katkılarda bulundu. Görev yaptığı her yerde âlimler, mutasavvıflar ve şairlerle dostluklar kurdu. Batı kültürünü dostluğu adına Grotius, Voltaire ve Newton gibi önemli isimlerin şiirlerini tercüme ettirdi ve din, kültür ve sanat adamlarını himaye etti.

Koca Ragıp Paşa, küçük yaştan itibaren kitap toplamaya meraklıydı ve bu sebeple Laleli’de Ragıp Paşa Kütüphanesi adının bulunduğu bir kütüphane inşa ettirdi. Kütüphanenin yanına bir çeşme ve sıbyan mektebi de inşa ettirdi. Sahibi, bu kütüphanenin bahçesine tanımlanmış.

Özetle, Koca Ragıp Paşa, Osmanlı İmparatorluğu tarihinde önemli bir devlet adamı, şair, bilgin ve tarihçi olarak anılır. Görev aldığı her yerde önemli bir başarıya imza atan Paşa, aynı zamanda Batı kültürünü kullanmaya ve imparatorluğa kazandırmaya çalıştı. İstanbul’un şehircilik anlayışına katkıları ve kültürel faaliyetleriyle de önemli bir iz bırakıldı.

Koca Ragıp Paşa’nın Eserlerinin İsimleri

  • Divan
  • Münşeât-ı Râgıb
  • Fethiyye-i Belgrad
  • Huneyniye ve Tâifiye
  • Tahkîk ve Tevfîk
  • Mecmûa-i Râgıb Paşa
  • Sefînetü’r-Râgıb ve Defînetü’l-Metâlib
  • Aruz Risalesi
  • Tercüme-i Matla-ı Sa’deyn (kayıp)
  • Tercüme-i Ravzatü’s-Safâ (kayıp)

Koca Râgıb Paşa, 18. yüzyılda önemli bir şair olarak kabul edilir. Şiirlerinde sağlam ve ahenkli bir nazım, ağırbaşlı, seçkin, açık ve pürüzsüz bir söyleyiş ile kişi düşüncesi yoluyla saran hikmetli bir muhteva özelliğine sahiptir. Nâbî tarz da denenmiş yürüyüş tarzının 18. yüzyıldaki en önemli yöneticisidir. Şiirlerinde Nâbî etkisi görülense de, kendine has bir üslup yaratmış ve basit bir taklitçi olmamıştır. Şiirimizde “mısra-ı berceste” denen ve atasözü gibi dillerde dolaşan pek çok mısraın sahibidir.

Koca Ragıp Paşa’nın Eserleri

  1. Koca Ragıp Paşa Divânı

  • Derleme: Divan, Râgıb Paşa’nın vefatından sonra şiirlerinin Müstakimzâde Süleyman Sadeddin Efendi tarafından bir araya getirilerek derlenmiştir. Divan’da toplam 7 matla ve 4 beyit bulunmaktadır.
  • Yazma Nüshaları: Divan’ın pek çok yazma nüshası bulunmaktadır. Bu nüshaların üzerine yapılan deneme sayesinde Divan ve Râgıb Paşa’nın edebî değeri hakkında daha fazla bilgi edinilebilmiştir.
  • Edebî Değer: Divan, Koca Râgıb Paşa’nın şairlik yönünü gösteren önemli bir eserdir. Paşa, Nâbî girmek (hikemî tarz) şiirler biriktirmek ve bu tarzın 18. yüzyıldaki en önemli temsilcisi olarak kabul edilmiştir.
  • Üslup: Râgıb Paşa, Nâbî etkisinde olmasına rağmen kendine has bir üslup geliştirmiş ve basit bir taklitçi olmamıştır. Şiirlerinde sağlam ve ahenkli nazım, ağırbaşlı, seçkin, açık ve pürüzsüz bir söyleyiş kullanmıştır.
  • İçerik: Divan’daki şiirlerde, insan düşüncesi yoluyla saran hikmetli bir muhteva özelliği görülür. Paşa, atasözleri ve deyimlerle şiirlerinin anlamını güçlendirmiş ve bu sayede dikkat çekici mısralar üretmiştir.
  • Etki ve Şöhret: Koca Râgıb Paşa, 18. yüzyıl Osmanlı şairleri arasında önemli bir yere sahiptir. Divan, Paşa’nın şiirlerinin beğenenler ve sonraki asırlarda İzzet Molla, Leskofçalı Gâlib, Şinasi, Namık Kemal ve Yahya Kemal gibi şairler tarafından tanzir yolculuğuna davet edilir.
  • Akademik Çalışmalar: Divan üzerine yapılan bir yüksek lisans tezi (Yorulmaz 1988) ve bir doktora tezi (Demirbağ 1999) bulunmaktadır. Bu çalışma sayesinde Koca Râgıb Paşa’nın edebî değeri ve Divan’ın içeriği hakkında daha fazla bilgi elde edilmiştir.

  1. Koca Ragıp Paşa – Münşeât-ı Râgıb

  • Münşeât-ı Râgıb, Reisü’l-küttâb iken tuttuğu telhislere daha sonra çeşitli görevlerde iken kaleme aldığı siyasî-edebî tarzdaki seçme yazılarının da genişletilmesiyle Ahmed Nüzhet Efendi tarafından tertip edilmiş bir inşâ mecmuasıdır.
  • Bu eser, Koca Râgıb Paşa’nın Divan’ının baş tarafında basılmış olmasına rağmen, pek çok kütüphanede Telhîsât ve Münşeât adı altında Râgıb Paşa’ya hava karışık pek çok yazılı kitap okuyan veren yazması mevcuttur. Koca Râgıb Paşa, Münşeât-ı Râgıb’da siyasi ve edebi konuları işlemiştir. Şiirlerinde olduğu gibi, bu eserde de ağırbaşlı ve seçkin bir söyleyiş kullanmıştır.
  • Münşeât-ı Râgıb’ın pek çok yazma nüshası bulunmaktadır. Bu nüshaların incelenmesi ve değerlendirilmesi, Koca Râgıb Paşa’nın tipsal takımının daha iyi değerlendirilmesine katkıda bulunmak için bulunmaktadır.
  • Eserin üzerine yapılan oturumlar, Koca Râgıb Paşa’nın siyasi ve edebi amaçlar, yazı tarzını ve dönemin toplumsal ve kültürel yaşamını anlamaya yardımcı olmaktadır. Bu eser, şairin düşünce dünyası ve etkisi hakkında önemli bilgiler sunmaktadır.
  • Münşeât-ı Râgıb, Koca Râgıb Paşa’nın önemli bir eseri olarak kabul edilmektedir. Siyasi ve edebi konuların işlendiği bu eser, şairlerin niyeti ve yola çıkışını taşımıştır.

  1. Koca Ragıp Paşa – Fethiyye-i Belgrad

Koca Râgıb Paşa’nın Fethiyye-i Belgrad eseri, 18. yüzyıl Osmanlı edebiyatında önemli bir yer tutan tarihî ve coğrafî bir eserdir. Fethiyye-i Belgrad, şairin Belgrad kalesinin yeniden fethedilmesi hakkında kaleme aldığı bir eserdir ve Münşeât-ı Râgıb’ın içinde de yer almaktadır.

 İşte Fethiyye-i Belgrad hakkında yapılması gerekenler:

  • Fethiyye-i Belgrad, 1739 yılında Avusturya ile yapılan savaşın sonucu Belgrad kalesinin yeniden fethini anlatan bir eserdir. Eser, o dönemde yaşanan askerî ve siyasi başarıları arasında bir anlatıma sahiptir.
  • Bu eser, zaferin değerini koruyor, padişah I. Mahmud’un askerî başarılarını övmek ve dönemin atmosferini anlatmak amacıyla yazılmıştır.
  • Tezkire ve şehname yazarın kaleme alınmıştır. Bu tarz eserler, dönem siyasi ve askerî başarılarını anlatmak için kullanılırdı ve şairler, toplantılar destansı bir dille anlatarak, padişah ve egemenliği yansıtmaya çalışırlardı.
  • Eserinin bazı nüshalarında “Fethiyye-i Râgıb” adıyla da geçmektedir.
  • Fethiyye-i Belgrad eseri üzerine yapılan yüksek lisans tezi (Uzun 2000), eserin önemini ve değerini ortaya koyan bir çalışmadır.

Fethiyye-i Belgrad, Koca Râgıb Paşa’nın edebî başarılarının yanı sıra, dönem tarihi olaylarını ve siyasi atmosferini anlatan bir eser olarak değerlidir. Bu eser sayesinde, 18. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nun askerî ve siyasi durumu hakkında daha fazla bilgi edinebiliriz.

Koca Ragıp Paşa’nın Edebi Kişiliği

  1. Hikemi üslup: Koca Ragıp Paşa, klasik Türk edebiyatında hikemi üslupla yazan şairler arasında yer alır. Bu üslup, XVII. yüzyılda çağının düşünen aydını Nabi’nin şiirinde şekillenen hikemi söyleyişle başlamış ve XVIII. yüzyılda Koca Ragıp Paşa’nın şiiriyle devam etmiştir.
  2. Çeşitli eserler: Ragıp Paşa’nın mürettep bir divanı, münşeatı ve “Sefine-i Ragıp” adlı seçme eserlerden meydana gelen bir şiir mecmuası bulunmaktadır. Ayrıca kendi çeşitli yazılarını da içeren bu mecmua, edebî anlamda yüzyılın Nedim ve Şeyh Galib’ten sonra en kuvvetli ismi olarak anılır.
  3. Gazel ustası: Koca Ragıp Paşa, gazel türünde özellikle başarılıydı ve gazelleri elden ele dolaşarak beğeni toplardı. Osmanlı Müellifleri’nde paşanın gazelleri eski şiirin hikmetlileri arasında en güzel örnekler olarak değerlendirilir.
  4. Hikmet şairi: Koca Ragıp Paşa, klasik edebiyat tarihinde bir hikmet şairi olarak önemli bir yere sahiptir. Bu konudaki başarısı, “Hiçbir şairimiz bu yolda kendisi kadar eser-i muvaffakiyet göstermemiştir” ifadesiyle vurgulanır.
  5. Edebi geleneğin son temsilcisi: Gibb’in Osmanlı Şiir Tarihi isimli eserinde Koca Ragıp Paşa Divânı, “büyük bir edebî geleneğin son sözleri” olarak değerlendirilir. Bu, onun klasik Türk edebiyatında önemli bir şair olarak kabul edildiğini gösterir.
  6. İstanbul eğlence hayatında ve edebiyat çevrelerinde beğenilen şair: Ahmet Refik, Koca Ragıp Paşa’nın sadrazamlığı anlatırken, İstanbul’un eğlence hayatında ve edebiyat çevrelerinde beğenilerek okunan bir şair olduğunu belirtir.

Koca Ragıp Paşa’nın Şiirlerinde Hikemî Tarz

Koca Ragıp Paşa’nın şiirlerinde hikemî tarz, özellikle gazel ve kaside türündeki eserlerinde önemli bir yere sahiptir. Hikemî tarz, Nabi ekolüne bağlı şairlerin eserlerinde sıklıkla gözlemlenen, düşünce ve öğüt verme amacı güden bir üsluptur. Koca Ragıp Paşa, bu geleneği benimseyerek XVIII. yüzyıl Türk edebiyatında hikemî üslubu devam ettiren önemli bir isimdir.

Şiirlerinde ahlaki değerlere ve insanlar arası ilişkilere dair öğütler verir. Bu öğütler, insanların doğru ve erdemli bir yaşam sürmelerine katkı sağlamayı amaçlar.

Hikemî tarzın önemli bir teması olan dünya hayatının geçiciliğine dair düşünceler, Koca Ragıp Paşa’nın şiirlerinde sıkça işlenir. Bu tema, insanların dünya zevklerine kapılmamaları ve ahiret hayatına yönelik hazırlık yapmaları gerektiği mesajını verir. Koca Ragıp Paşa’nın şiirlerinde felsefi ve bilgelik içeren ifadeler kullanılır. Bu ifadeler, okuyucuyu düşünmeye ve kendi yaşamını sorgulamaya teşvik eder.

Hikemî tarzda yazan şairler, söz sanatları ve nazım biçimleri açısından da başarılı olurlar. Koca Ragıp Paşa’nın şiirlerinde de bu özellik gözlemlenir. Şiirlerinde terci-i bent, gazel, kaside gibi nazım biçimlerini ustalıkla kullanır ve zengin bir söz sanatları yelpazesi sunar.

Hikemî tarzın yanı sıra Koca Ragıp Paşa, aşk ve sevgi temalarını da işler. Şiirlerinde, insanlar arasındaki sevgi ve aşk ilişkilerine dair düşüncelerini, hikemî üslupla harmanlar ve okuyucuya sunar. Şairin şiirlerinde hikemî tarz, önemli bir yere sahip olup, bu geleneği devam ettiren önemli şairlerden biridir. Şiirlerinde ahlaki öğütler, hayatın geçiciliği, felsefi ve bilgelik içeren söylemler, zengin söz sanatlarıyla yoğrulmuştur.