Divan şairlerinden olan ve asıl adını mahlas olarak kullanan Ahmed-i Dâ’î, Germiyan kökenli bir şairdir. Tarihsel olarak, I. Murâd, II. Yakûb, Emîr Süleymân ve II. Murâd dönemlerine şahitlik ettiği bilinir. Babası İbrahim, dedesi ise Mehmed’dir. Kaynaklar, Dâ’î’nin Germiyan’da bir süre kadılık görevinde bulunduğunu ve bu süre zarfında Yıldırım Bâyezîd’in düğün törenine de katıldığını gösterir.

Germiyan Beyi II. Yakûb’un kısa süreli saltanatı sırasında şair, onun himayesinde yer aldı. Fakat bu ilişki uzun sürmedi ve Dâ’î, Kütahya’da tanıştığı Emîr Süleymân’ın yanına geçti. Emîr Süleymân’ın cömertliğiyle tanındığı Edirne sarayındaki meclislerde, Ahmed-i Dâ’î de dahil olmak üzere, Kütahya’dan Edirne’ye gelen şairlerden oluşan bir şiir topluluğu bulunmaktaydı. Bu kültürel ve sanatsal ortamda Dâ’î, Çeng-nâme adlı eserini yazarak Emîr Süleymân’a sundu. Dîvân adlı eserinde de Emîr Süleymân için yazdığı şiirler bulunmaktadır.

Emîr Süleymân’ın ölümünden sonra Çelebi Mehmed’in himayesine giren Dâ’î, ona cülûsiyye kasidesi sundu. Dâ’î, Farsça şiirlerini bir Dîvân’da toplayarak Veziriazam Osmancıklı İmâm-zâde Hâcı Halîl Paşa’ya sundu. Ayrıca, Şehzâde Murâd’a hocalık yapan Dâ’î, Ukûdü’l-Cevâhir adlı sözlüğünü bu dönemde kaleme aldı.

Çelebi Mehmed’in vefatının ardından Sultân II. Murâd’ın himayesine giren Dâ’î, Tezkiretü’l-Evliyâ adlı eserini bu dönemde yazdı. Ancak, şairin nerede ve kimlerden eğitim aldığına dair bilgiler yetersizdir. Ahmed-i Dâ’î’nin, 1421’den sonra vefat ettiği düşünülmektedir. Bugün Bursa’da onun adıyla anılan bir cami, bir mahalle ve bir hamam bulunmaktadır. Mezarının da cami yakınlarında olduğu düşünülmektedir.

Ahmed-i Dâ’î, Kur’an, tefsir, hadis gibi dini ve şer’i ilimlerden başlayarak, lügat, aruz, inşa usulü, astronomi, matematik, rüya tabiri, tarih ve tıp gibi konularda pek çok esere imza atmıştır. Farklı alanlarda yazdığı, çoğunluğu tercüme olmak üzere toplamda altısı manzum, dokuzu mensur olmak üzere on beş eseri bulunmaktadır.

Ahmed-i Dâ’î’nin Eserleri

• Türkçe Dîvân, Farsça Dîvân
• Çeng-nâme
• Vasiyyet-i Nûşirevân-ı Âdil be-Pusereş Hürmüz-i Tâcdâr
• Ukûdü’l-Cevâhir
• Câmasb-nâme
• Tercüme-i Tefsîr-i Ebu’l-Leys Semerkandî
• Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bîr-nâme
• Vesîletü’l-Mülûk fî Ehli’s-Sülûk
• Miftâhü’l-Cennet
• Tercüme-i Tezkiretü’l-Evliyâ
• Tercüme-i Eşkâl-i Nâsır-ı Tûsî (Tercüme-i Sî Fasl fi’t-Takvîm)
• Tercüme-i Tıbb-ı Nebevî
• Teressül, Müfredât

Ahmed-i Dai, sanatsal ve kültürel yetenekleriyle döneminin önemli şairlerinden biri olarak kabul edilir. Eserleri, Türk ve İslam kültür ve edebiyat tarihi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu eserler aracılığıyla şairin yetiştiği dönemin sosyal ve kültürel hayatına dair değerli bilgiler elde edilebilir.

Ahmed-i Dai’nin Eserlerinde Ne Anlatılmaktadır?

• Türkçe Dîvân ve Farsça Dîvân: Bu eserlerde şair, gazel ve kaside gibi nazım biçimlerinde yazdığı şiirlerini bir araya getirmiştir. Aşk, özlem, sevgi, doğa ve sosyal hayata dair gözlemler bu şiirlerde yer almaktadır.
• Çeng-nâme: Ahmed-i Dâ’î’nin meşhur eseri olan Çeng-nâme, bir mesnevi türünde yazılmıştır. Aşk ve dünya hallerine dair alegorik bir anlatım sunan eserde, çeng (çalgı çalan köle) adlı bir kişinin dünyevi ve mistik aşk serüvenleri anlatılır.
• Ukûdü’l-Cevâhir: Bu eser, bir Arapça-Farsça sözlük olup, döneminin dil bilgisi ve sözlük alanında önemli bir çalışmasıdır.
• Tercüme-i Tefsîr-i Ebu’l-Leys Semerkandî: İslam âlimi Ebu’l-Leys Semerkandî’nin tefsir eserinin tercümesidir. Bu eserde, Kur’an ayetlerinin anlamları ve yorumları ele alınmaktadır.
• Tercüme-i Kitâbü’t-Ta’bîr-nâme: Rüya tabirleri üzerine yazılmış olan bu eserde, rüyada görülen sembollerin ve olayların ne anlama geldiği açıklanmaktadır.
• Tercüme-i Tezkiretü’l-Evliyâ: İslam dünyasının önemli velilerinin ve âlimlerinin hayat hikâyelerini anlatan bu eser, sufizm ve İslam tarihi açısından değerlidir.
• Tercüme-i Tıbb-ı Nebevî: Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’in (s.a.v.) sağlık ve tıp konusundaki tavsiyelerinin ve uygulamalarının derlendiği bu eser, İslam tıbbı ve sağlık öğretileri açısından önemlidir.

Ahmed-i Dâ’î’nin Meşhur Eseri Çeng-nâme

Çeng-nâme, Divan edebiyatının önemli şairlerinden Ahmed-i Dâ’î tarafından yazılmış, aşk ve dünya hallerine dair alegorik bir anlatım sunan bir mesnevi türünde eserdir. Bu eserde şair, aşkın ve dünyevi yaşamın karmaşıklığını, çeng adlı bir çalgı çalan kölenin serüvenleri üzerinden ele alır.

Çeng-nâme’deki çeng, güzellik ve aşkın sembolü olarak betimlenir. Eserde, çengin dünya ve insanlar arasında yaşadığı serüvenler, dünyevi ve mistik aşk arayışları üzerinden anlatılır. Şair, mistik aşkı (ilahi aşk) ve dünyevi aşkı (insanlar arası aşk) konu edinerek, bu iki kavram arasındaki ilişki ve çatışmaları aktarır.

Ahmed-i Dai, Çeng-nâme’de aşkın yanı sıra insanların dünyadaki hallerine, yaşamlarındaki zorluklara ve kederlere, dünya hayatının geçiciliğine ve insanın iç dünyasındaki değişimlere değinir. Bu anlatımlar sayesinde şair, döneminin sosyal ve kültürel yaşantısına dair değerli bilgiler sunar.

Çeng-nâme, özellikle dil ve üslup açısından dikkat çekicidir. Ahmed-i Dâ’î, bu eserde kullanmış olduğu dil ve anlatım becerisi sayesinde, aşk ve dünya hallerini şiirsel bir güzellikle aktarır. Aynı zamanda, eserde gerçekçi ve alegorik anlatımın bir arada kullanılması, eserin edebi değerini artırır.

Ahmed-i Dai’nin meşhur eseri Çeng-nâme, Divan edebiyatının önemli örneklerinden biri olarak kabul edilir. Aşkın ve dünyevi yaşamın karmaşıklığını ele alan bu eser, hem dil ve üslup açısından hem de içeriğiyle döneminin sosyal ve kültürel hayatına dair değerli bilgiler sunar.

 Çeng-nâme’deki Bazı Hikâyeler

Çeng-nâme’de, çeng adlı bir çalgı çalan kölenin serüvenleri üzerinden aşkın ve dünya hallerinin karmaşıklığı anlatılır. İşte bu serüvenlerden bazı örnekler:

1. Çeng, bir sarayda müzikle insanları büyüleyen bir köle olarak betimlenir. Bu durum, insanların dünyevi zevkler ve güzellikler karşısında ne kadar etkilendiğini ve bunlara olan düşkünlüğünü temsil eder.
2. Çeng, aşkını bulma arayışında birçok zorluk ve engelle karşılaşır. Bu serüven boyunca çeşitli insanlar ve mekânlarla tanışır, sevgilisine kavuşma umuduyla inişler ve çıkışlar yaşar. Bu durum, insanın hayatta karşılaştığı sınavlar ve aşk hikâyelerinde yaşanan karmaşıklıkları yansıtır.
3. Çeng, dünya hallerine tanık olur ve bu süreçte insanların güzellik, iktidar ve zenginlik uğruna neler yapabileceğini görür. Bu serüven, insanların dünyevi arzuları ve hırslarının peşinden koşarken yaşadığı çatışmaları ve ahlaki değerlerden sapmalarını ifade eder.
4. Çeng, zaman zaman mistik aşkı (ilahi aşk) keşfeder ve bu aşkın yüce değerini anlar. Bu serüven boyunca çeng, dünyevi aşk ile mistik aşk arasındaki çatışmayı ve bu iki aşk türünün birbirine nasıl etki ettiğini deneyimler. Bu durum, insanın manevi ve dünyevi değerler arasındaki sürekli arayışını ve bu iki dünya arasında yaşadığı çatışmayı temsil eder.

Ahmedi Dai’nin Edebi Kişiliği

• Döneminin önde gelen sanatçılarından biri olarak kabul edilir.
• Nazım ve nesirlerinde başarılı bir dil kullanımı sergiler.
• Aruz veznini ustalıkla kullanır.
• Kafiye ve rediflerdeki becerisi ile dikkat çeker.
• Ruhundaki çalkantıları, rikkat ve hüznü, duyarlılığı, özlemi ve ümitsizliği samimi ve sade bir biçimde anlatır.
• Zarif, şuh ve ince aşk şiirleri söyler.
• Hem rint, laubali ve epiküryen bir ruh taşıyan şiirleri, hem de tasavvufî ve arifane bir eda ile yazılmış manzumeleri bulunur.
• Lirik ve didaktik şiirlerinde başarılıdır.
• İnce hayalleri, derin duyuşları ve samimiyeti ile önemli bir şair olarak kabul edilir.
• Tasvir ve tahkiye becerisi ile dikkat çeker.
• Türkçeyi başarılı bir şekilde kullanır ve bu dilin ifade kabiliyetini Arapça ve Farsça karşısında ispatlar.
• Türkçenin edebiyat ve ilim dili olarak gelişmesine önemli katkılar sağlar.
• Öncelikle ve özellikle klâsik şiir geleneğine bağlı bir “divan şairi” olarak kabul görür.
• Şiirlerinde farklı temaları ve duyguları başarılı bir şekilde işler.
• Doğa tasvirlerine ve aşk konularına olan hâkimiyetiyle tanınır.
• Gazel, kaside ve rubai gibi çeşitli nazım biçimlerinde eserler vermiştir.
• Eserlerinde zaman zaman eleştirel bir tutum sergileyerek döneminin sosyal ve siyasi meselelerine değinir.
• Halk şiiri ve Divan edebiyatı arasında köprü kurabilen bir şair olarak kabul edilir.
• Edebiyatında ironi ve mizah öğeleri kullanarak, eserlerine farklı bir boyut kazandırır.
• Dil ve anlatım zenginliğiyle öne çıkan Dâ’î, özgün üslubu ve şiirlerinde kullandığı benzetmelerle dikkat çeker.
• Farklı coğrafyalarda yaşadığı için, şiirlerinde bu yerlerin kültürel ve sosyal etkilerini görebiliriz.
• Şiirlerinde insan ilişkileri, dostluk, aşk ve kayıp gibi temaları işlerken, zaman zaman derin düşünceler ve felsefi meselelere de değinir.
• Dâ’î, dil ve üslup becerisi sayesinde, Türkçe’nin zengin ifade gücünü ve sözcük dağarcığını kullanarak, döneminin diğer şairlerinden ayrışır.
• Eserlerinde dönemin bilim, kültür ve felsefe düşüncelerini de yansıtarak, dönemin entelektüel atmosferine katkıda bulunur.
• Dâ’î, kendi döneminde olduğu kadar sonraki dönemlerde de etkili olmuş ve Türk edebiyatı tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur.

Ahmed-i Dâ’î, Germiyan ve Osmanlı saraylarında XIV. asrın sonları ile XV. asrın ilk yarısında yetişen ve döneminin önde gelen sanatçılarından biri olarak kabul edilen önemli bir şairdir. Nazım ve nesir alanında başarılı eserler veren Dâ’î, dil ve anlatım becerisi, aruz veznini ustalıkla kullanması, kafiye ve rediflerdeki becerisi ile dikkat çeker.

Şiirlerinde duygu ve düşüncelerini samimi ve sade bir dille ifade eden Dâ’î, rikkat ve hüznü, duyarlılığı, özlemi ve ümitsizliği başarıyla aktarır. Aşk, doğa ve insan ilişkileri gibi temaları işlerken, zaman zaman felsefi meselelere ve dönemin sosyal ve siyasi konularına da değinir. Lirik ve didaktik şiirlerinde aynı başarıyı gösteren şair, ince hayalleri ve derin duyuşları ile önemli bir yere sahiptir.

Dâ’î, hem zarif ve ince aşk şiirleriyle, hem de rint, laubali ve epiküryen bir ruh taşıyan şiirleriyle tanınır. Aynı zamanda tasavvufî ve arifane bir eda ile yazılmış manzumeleri de bulunmaktadır. Bu çeşitlilik, şairin edebi yelpazesinin ne kadar geniş olduğunu gösterir.

Ahmedi Dai, Türkçeyi başarıyla kullanarak, dilin Arapça ve Farsça karşısındaki ifade kabiliyetini ispatlar ve Türkçenin edebiyat ve ilim dili olarak gelişmesine önemli katkılar sağlar. Özellikle klâsik şiir geleneğine bağlı bir “divan şairi” olarak kabul gören Dâ’î, dönemin diğer şairlerinden ayrışarak, Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olmuştur.