Sehi Bey’in Hayatı

Sehi Bey, 15. ve 16. yüzyıllarda yaşamış Osmanlı şair ve yazarıdır. Hayatının erken dönemleri hakkında çok fazla bilgi yoktur, ancak Fatih Sultan Mehmed devrinde Edirne’de doğduğu bilinmektedir. Şair Necati Bey’in yanında yetişen Sehi Bey’in iyi bir eğitim aldığı ve gençliğinde bir süre Mora’da bulunduğu anlaşılmaktadır.

Sehi Bey, ilk resmi görevine 1504 yılında Necati Bey ile birlikte Manisa’ya giderek başladı. Manisa’da iken Kili ve Boğdan seferlerine katıldı. Daha sonra İstanbul’a döndü ve divan kâtipliği yaptı. 1513’te Şehzade Süleyman (Kanuni) Manisa’ya geldiğinde onun divan kâtibi olarak göreve başladı ve 1520 yılına kadar bu görevde kaldı.

Kanuni Sultan Süleyman’ın tahta çıkmasıyla, Sehi Bey önce Kapıkulu Sipahi Bölüğü’ne atandı, ardından Edirne’de küçük bir görevle İstanbul’dan uzaklaştırıldı. Latîfî, şairin bu yeni görevini kendi isteğiyle aldığını belirtir. Sehi Bey, ömrünün geri kalan 30 yılını Edirne’de yalnızlık içinde geçirdi. Bu dönemde padişaha ve diğer önemli kişilere kasideler sundu, ancak daha iyi bir görev elde edemedi.

Sehi Bey, esas olarak iki eseriyle tanınır: Divan ve Heşt Behişt. Divan, şiirlerinden oluşan bir koleksiyondur ve o dönemde şair olarak dikkat çekmemesine rağmen, daha sonraki yıllarda unutulmuş gibidir. Heşt Behişt ise Osmanlı şairlerini anlatan ve tarih açısından büyük değeri olan bir tezkiredir. Bu eser, özellikle çağdaş şairler hakkında verdiği bilgilerle günümüzde edebiyat tarihinin en önemli kaynaklarından biri olarak kabul edilmektedir. Sehi Bey, 1548 yılında Edirne’de vefat ettiğinde 80 yaşını aşmıştı.

Sehi Bey’in Divanı

Sehi Bey’in Divanı, Kazasker Fenârîzâde Muhyiddin Çelebi’nin isteği üzerine düzenlenmiştir ve bir önsözle başlar. Divan, Sehi Bey’in şairlik yönünü gösteren önemli bir eseridir. Eserde, şairin kaleme aldığı kasideler, gazeller, murabbalar, kıtalar, tarihler ve latifeler yer almaktadır. Divan, dönemin önemli şair ve yazarlarından Âşık Çelebi ve Âlî Mustafa Efendi tarafından da incelenmiş ve Hasan Çelebi tarafından “mürettep ve mükemmel divan” olarak övgüyle bahsedilmiştir (Tezkire, I, 495).

Ancak, Sehi Bey’in döneminde şair olarak dikkat çekmemiş olması, bu divanın daha sonraki yüzyıllarda unutulmasına yol açmıştır. Özellikle 16. ve 17. yüzyıllara ait şiir mecmualarında ve nazire mecmualarında görülen şiirlerinin büyük bir kısmı, daha sonraki dönemlerde neredeyse unutulmuştur.

Sehi Bey’in Divanı’nın günümüze ulaşan tek nüshası, Paris’teki Bibliothèque Nationale’de bulunmaktadır. Bu nüsha, Sehi Bey’in şairlik yönünü anlamak ve değerlendirmek için günümüzdeki en önemli kaynaktır.

Sehi Bey’in Heşt Behişt Adlı Tezkiresinin Özellikleri

Sehi Bey’in Heşt Behişt adlı tezkiresi, Anadolu sahasında yazılan ilk şairler tezkiresi olma özelliği taşımaktadır. Sehi Bey bu eseriyle günümüze kadar adını taşımış Divan şairlerinden biri olarak karşımıza çıkar. Sehi Bey bu eserinde 14. yüzyıldan başlayarak iki yüzden fazla Divan şairinin hayatı ve yapıtları hakkında kısa bilgiler sunmaktadır. Eserde özellikle çağdaşı olan şairler hakkında verdiği bilgilerle edebiyat tarihinin en önemli kaynaklarından biri olarak kabul edilir.

  • Eser, bir mukaddime, sekiz bölüm ve bir hâtime bölümünden oluşmaktadır.
  • Şairlerin yer aldığı bölümler, mesleklerine ve görevlerine göre düzenlenmiş olup, sıralamada herhangi bir tertip gözetilmemiştir.
  • Eserde kullanılan dil, sade ve anlaşılır bir yapıya sahiptir.
  • Ali Şir Nevai’nin “Mecalisün Nefais” adlı eserinden etkilenerek kaleme alınmıştır.
  • Heşt Behişt, Anadolu’daki şairlerin hayatları, yapıtları ve özellikle dönemin şairleri hakkında detaylı bilgiler sunar.
  • Eser, önce Mehmed Şükrü, ardından Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan yazmanın faksimileleri ile Günay Kut ve Mustafa İsen tarafından yayımlanmıştır.
  • Reşit Rahmeti Arat, Heşt Behişt’i yayımlayan ve değerlendiren önemli bir isimdir.

Heşt Behişt, Sehi Bey’in adını günümüze kadar yaşatan ve edebiyat tarihi açısından büyük öneme sahip bir eseridir. Bu tezkire, şairlerin hayatları ve yapıtları hakkında değerli bilgiler sunarak, dönemin edebiyatının daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmaktadır.

Sehi Bey’in Heşt Behişt Adlı Tezkiresinde Yer Alan Bazı Şairler

Sehi Bey’in Heşt Behişt adlı tezkiresinde 14. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar yetişmiş 200’den fazla Divan şairinin hayatı ve yapıtları hakkında kısa bilgiler verir. Eserde tam olarak hangi şairlerin yer aldığını listelemek mümkün olmasa da, bazı öne çıkan isimler şunlardır:

  • Şeyhî
  • Necati Bey
  • Fuzuli
  • Ali Şir Nevai
  • Bâkî
  • Hayâlî Bey
  • Kemalpaşazâde
  • İsa Necati
  • Ahmed Paşa
  • Mihri Hatun

Bu liste, Heşt Behişt’teki şairlerin sadece küçük bir kısmını temsil etmektedir. Eserde farklı dönemlerden, sosyal ve kültürel çevrelerden, mesleklerden ve yeteneklerden şairler hakkında bilgiler bulunmaktadır. Sehi Bey, bu tezkiresinde şairlerin hayatlarına, eserlerine ve kişiliklerine dair anekdotlar ve değerlendirmeler sunarak, dönemin edebiyatının ve sosyal tarihinin önemli bir kaynağı olmayı başarmıştır.

Sehi Bey’in Edebiyat Tarihine Katkısı

  1. Anadolu’da yazılan ilk şairler tezkiresi: Heşt Behişt, Anadolu sahasında yazılmış ilk şairler tezkiresi olarak bilinir ve bu alanda bir öncü kabul edilir.
  2. Edebiyat tarihi ve eleştiri alanında önemli kaynak: Sehi Bey’in Heşt Behişt adlı tezkiresi, Divan edebiyatının dönemine ilişkin önemli bir kaynak niteliğindedir. İçerdiği bilgiler sayesinde, şairlerin hayatları, eserleri ve dönemleri hakkında detaylı bilgiler sunar.
  3. Şairler hakkında kıymetli bilgiler: Heşt Behişt’te 200’den fazla şair hakkında bilgiler bulunur ve eser, bu şairlerin yaşamları, eserleri, kişilikleri ve edebi değerleri hakkında önemli ipuçları sağlar.
  4. Edebiyatın sosyal ve kültürel bağlamına dair bilgiler: Sehi Bey, Heşt Behişt’teki anlatımlarında, şairlerin ve eserlerinin sosyal ve kültürel bağlamına dair bilgiler sunarak, dönemin edebiyatının ve sosyal tarihinin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunur.
  5. Divan şairlerine dikkat çekme: Sehi Bey’in tezkiresi sayesinde, dönemin Divan şairleri ve eserleri üzerindeki ilgi artmış ve bu şairlerin yapıtları daha geniş kitlelere ulaşabilmiştir.

Sehi Bey’in Heşt Behişt Eserinde Osmanlı Kültürü

  • Heşt Behişt, Osmanlı toplumunda şairlerin ve edebiyatın sahip olduğu sosyal ve mesleki konumları gösterir. Şairlerin farklı mesleklerde ve devlet görevlerinde bulunduğu, bunların edebiyata ve kültüre katkılarından da anlaşılabilir.
  • Sehi Bey’in tezkiresi, dönemin popüler nazım biçimlerini ve şiir türlerini gösterir. Kasideler, gazeller, murabbalar, kıtalar, tarihler ve latifeler gibi çeşitli nazım biçimleri bu eserde yer alır.
  • Heşt Behişt, Osmanlı kültürünün farklı coğrafyalardan ve kültürlerden etkilenerek şekillendiğini gösterir. Eserde yer alan şairlerin birçoğu, Farsça ve Arapça edebiyatla yoğun bir şekilde etkileşim içerisindedir ve bu etkileşim, Osmanlı edebiyatının zenginliğine katkıda bulunur.
  • Dönemin sosyal ve kültürel yaşamına dair ipuçları sunar. Eserde geçen şairler ve anlatılan olaylar, dönemin gündelik yaşamı, değer yargıları, eğlence anlayışı ve sosyal ilişkiler hakkında bilgiler içerir.
  • Osmanlıca’nın gelişim sürecini ve dönemin dil kullanımını yansıtan bir eserdir. Sehi Bey’in sade ve anlaşılır bir dil kullanarak yazdığı tezkire, dönemin Osmanlıca’sının özelliklerini gözler önüne serer.
  • Sehi Bey’in Heşt Behişt adlı tezkiresi, Osmanlı kültürünün ve edebiyatının önemli bir yansımasıdır. Eser, şairlerin ve şiirlerin sosyal ve kültürel bağlamı, dönemin dil kullanımı, nazım biçimleri ve etkileşimler gibi farklı yönlerden Osmanlı kültürüne ışık tutmaktadır.

Sehi Bey’in Tezkirecilik Anlayışı

  • Sehi Bey, Heşt Behişt adlı tezkiresini sade ve anlaşılır bir dil kullanarak yazmıştır. Bu, eserin okunabilirliğini ve erişilebilirliğini artıran bir özelliktir. Diğer tezkirelerde görülen karmaşık ve süslü dil kullanımından uzak durmuştur.
  • Şairleri mesleklerine ve görevlerine göre sınıflandırarak sunmaktadır. Bu yaklaşım, eserde yer alan şairleri tanımak ve değerlendirmek açısından okuyucuya kolaylık sağlamaktadır.
  • Sehi Bey, tezkiresinde şairlerin edebi ve kültürel değerlerini ön plana çıkarmaktadır. Eserde, şairlerin kişisel yaşamları ve anılarına değinilirken, onların eserlerine ve edebi başarılarına daha fazla ağırlık verilmektedir.
  • Şairler hakkında geniş bilgi sunarak, edebiyat tarihine katkıda bulunmaktadır. Eserde yer alan şairlerin hayat hikâyeleri, eserleri, üslupları ve başarıları detaylı bir şekilde ele alınmaktadır.
  • Sehi Bey, tezkiresinde özellikle Osmanlı şairlerine özel bir önem atfetmektedir. Bu durum, Osmanlı edebiyatının ve kültürünün anlaşılması ve değerlendirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.